Od zarania dziejów człowiek tworzył przedstawienia zwierząt, by wyrazić swoje emocje – szacunek, lęk, podziw. Jednym z najstarszych materiałów do tworzenia tych dzieł był węgiel. Poczynając od rysunków naskalnych w jaskiniach, aż do dnia dzisiejszego rysunek węglem pozostaje bardzo popularną metodą wyrazu artystycznego.
Naturalny węgiel drzewny podzielić można na dwie kategorie:
- twardy (wytwarzany ze zwęglonych wiórów drzewnych),
- miękki (ten jest przygotowywany ze specjalnie dobranych cienkich gałązek lipy, winorośli czy wierzby i powstaje podczas spalania przy ograniczonym dostępie powietrza).
Technika rysowania węglem wykorzystywana jest głównie do szkiców i prac niewymagających dokładnego odwzorowania wielu szczegółów. Wielkoformatowe portrety, przedstawienia architektury czy martwe natury są często wykonywane tym sposobem. Węgiel zapewnia szybką, swobodną i płynną pracę, może być rozmazywany dla uzyskania pożądanego efektu. Bardzo łatwe jest też usuwanie niepotrzebnych pociągnięć przy pomocy papierowego ręcznika czy specjalnej gumki chlebowej. Jeżeli zaistnieje konieczność pozostawienia grubej, twardej, wyraźniej kreski używa się węglika (pokruszony węgiel wymieszany z iłem i środkiem wiążącym, a następnie sprasowany). Jego pociągnięcia są dużo trudniejsze do wymazania.
W zależności od zamierzonego efektu stosuje się także różne rodzaje papieru – o wyraźniejszej fakturze dla bardziej szkicowych prac, aż do śliskiego przy pracach bardziej realistycznych. Dla utrwalenia rysunku stosuje się najczęściej fiksatywy zabezpieczającej przed tak zwanym „osypywaniem”. Węgiel bywa często łączony z innymi materiałami, takimi jak kreda czy pastele (w przypadku użycia pasteli mówimy już o malarstwie). Niemal każdy adept rysunku czy malarstwa uczy się używać węgla. Nie tylko podnosi to umiejętności, ale także może być w przyszłości wykorzystywane jako wzbogacenie palety dostępnych artyście środków. Z tego też powodu wielu znanych artystów ma w swoim dorobku przynajmniej szkice węglem.
Witkacy, Kompozycja symboliczna, 1914
W Polsce jednym z najsłynniejszych malarzy wykorzystujących tę technikę był Stanisław Ignacy Witkiewicz znany jako Witkacy. Używał on rysunku węglem głównie do swoich portretów (często łączył go z pastelami tworząc niemal surrealistyczne obrazy) i pejzaży. Innym, pewnie znanym szerokiej publiczności, przedstawicielem rysunku węglem był Wiktor Zin. Ten architekt i popularyzator sztuki polskiej prowadził telewizyjny program „Piórkiem i węglem”, w którym opowiadając o osiągnięciach polskiej i światowej architektury jednocześnie, na bieżąco ilustrował je rysunkami węglem.
Mimo wielu zalet rysunek węglem nie jest techniką łatwą. Wymaga ćwiczeń i wprawy. Nawet krótkotrwała przerwa w stosowaniu tej techniki może prowadzić do „zapominania” nabytych umiejętności. Nie zmienia to jednak faktu, że stworzone węglem rysunki mają niezwykły i niepowtarzalny wygląd, zaś jako technika pomocnicza mogą znacznie wzbogacić prace wykonywane przy użyciu innych materiałów.
